Złotoryja

Kościół p.w. Narodzenia NMP

Złotoryjska fara to jeden z najcenniejszych zabytków architektury na Śląsku. Budowę najstarszej, romańskiej świątyni rozpoczęto z rozmachem wkrótce po lokacji miasta rozwijającego się intensywnie w I połowie XIII w. dzięki wydobyciu złota. Ze względu na tego samego fundatora – księcia Henryka I Brodatego – często bywa porównywana z romańskim kościołem Cysterek w Trzebnicy.

Historia
1212–1241 – Budowa części wschodniej romańskiej bazyliki – wydłużonego prezbiterium i nawy poprzecznej. Korpus nawowy wspominany jest w 1269 r.
1270 – Kościół pod patronatem osiadłych w Złotoryi joannitów.
1300–1330 – Budowa obecnego, gotyckiego korpusu i wieży północno-zachodniej (przebudowanej w 1621 r.).
1482 – Wzniesienie wieży wschodniej, zwieńczonej galeryjką ok. 1500 r.
po 1522, 1583–1595 – Rozbudowa i modernizacja kościoła (m.in. budowa kaplicy Krzyża Świętego i zakrystii od północy).
ok. 1522–1704 i 1709–1945 – Kościół służy gminie ewangelickiej.

Obecny kościół wzniesiony jest na planie krzyża. Do korpusu przylega od wschodu transept (nawa poprzeczna) i wydłużone prezbiterium zamknięte trójbocznie. Fasada kościoła planowana była jako „katedralna” – o dwóch wieżach z portalem i oknem-rozetą w osi środkowej. Przypomina starszą farę w Lwówku Śląskim (1217–1300) – sąsiednim mieście na szlaku Wysokiej Drogi i siedzibie joannitów, którzy przyłożyli się także do budowy złotoryjskiej świątyni. Ostatecznie jednak ukończono tylko jedną z planowanych wież – północno-zachodnią – o masywnej dolnej części z wydatnymi przyporami, wyżej ośmiobocznej z dwuprześwitowym hełmem. W przyziemiu fasady znajduje się gotycki portal (rekonstruowany w latach 1872–1874) o ostrołukowej arkadzie, zwieńczony trójkątnym szczytem – wimpergą, ozdobioną pionowymi sterczynami po bokach.
Druga, wyższa wieża usytuowana jest nietypowo, bo przylega od wschodu do prezbiterium. Wzniesiona została na planie prostokąta i zwieńczona również hełmem o dwóch prześwitach. Częściowo kamienne elewacje rozczłonkowane zostały wysokimi przyporami. Ostrołukowe okna wypełniają ażurowe dekoracje geometryczne – maswerki – niektóre późnogotyckie, inne z XIX w. W elewacji południowej transeptu znajduje się romański portal o zamkniętej półkoliście arkadzie. Uskokowe ościeża zdobią kolumienki o kielichowo-kostkowych kapitelach. W elewacji północnej natomiast – wczesnogotycki portal, ostrołukowy o kolumienkach z głowicami pokrytymi dekoracją roślinną.
Wnętrze halowego korpusu rozdzielone zostało ostrołukowymi arkadami na prostokątnych filarach. Na zwornikach krzyżowo-żebrowych sklepień – przedstawienia Sądu Ostatecznego (m.in. „Chrystus jako Sędzia”, „Zmarli wstający z grobów”, „Anioł dmący w trąbę”). W nawie głównej zachowało się malowidło z kartuszem herbowym księstwa legnicko-brzeskiego z XVII w., a w przyziemiu wieży północno-zachodniej przedstawienia Ewangelistów z 1605 r.
Niezwykle interesujące są pozostałości romańskiej kamieniarki: w części wschodniej służki i wsporniki pierwotnego sklepienia oraz gzyms impostowy w arkadzie tęczowej (pomiędzy prezbiterium i nawą poprzeczną), a w nawie poprzecznej ostrołukowe arkady – relikt wcześniejszego układu bazylikowego korpusu z niższymi nawami bocznymi.
We wnętrzu protestanci wznieśli liczne empory (wewnętrzne galerie): murowane – organową w nawie głównej i w nawie północnej (1677) oraz drewniane – wzniesione w XVII i XVIII w. Na szczególną uwagę zasługuje empora mieszczańska w północnym ramieniu transeptu z 1609 r. z malowanymi scenami staro- i nowotestamentowymi na balustradzie oraz empora Hochbergów w prezbiterium, również z malowanymi scenami na balustradzie („Sen Jakuba”, „Krzak gorejący”, „Mojżesz przed faraonem”, „Przejście przez Morze Czerwone”).
Od północy do chóru przylega zakrystia, wzniesiona w I połowie XVI w. Piękne sklepienie sieciowe pokrywa późniejsza dekoracja z XVII w. (przemalowana).
Barokowy ołtarz główny z obrazem Ukrzyżowania powstał na początku XVIII w. dla kościoła Franciszkanów w Legnicy. Kamienną renesansową ambonę wykonał Baltazar Schnitzer w 1584 r., a baldachim pochodzi z 1678 r. Wsparty na figurze Mojżesza kosz zdobią płaskorzeźby Apostołów.
Prospekt organowy wybudowano w 1753 r.
Zachował się bogaty zespół nagrobków i epitafiów. W prezbiterium epitafium sławnego humanisty Valentina Trotzendorfa z ok. 1560 r. z przedstawieniem Sądu Ostatecznego. Na elewacji północnej epitafium renesansowe z herbem Piastów legnicko-brzeskich z II połowy XVI w. oraz epitafium H. Fleischera (zm. 1596) z godłem tkaczy. Przy fasadzie kościoła rokokowe epitafium z połowy XVIII w. ozdobione alegorycznymi postaciami – Chronosa z kosą w ręku i Śmierci gaszącej pochodnię.
W południowym ramieniu transeptu zachowała się średniowieczna studnia, prawdopodobnie pozostałość z czasów, gdy kościół był ufortyfikowany i broniony przez mieszczan podczas plądrowań miasta przez wojska husyckie w I połowie XV w.
W dolnych kondygnacjach wieży wschodniej znajduje się zrekonstruowana biblioteka łańcuchowa oraz wystawa poświęcona ewangelickiemu reformatorowi szkolnictwa w XVI w. – Valentinowi Friedlandowi Trotzendorfowi.

• Tekst pochodzi z portalu Zabytki Diecezji Legnickiej

Epitafium Christopha Steinberga † 1682

               

               

Epitafium burmistrza Christopha Steinberga, zmarłego 16 lutego 1682 roku w wieku 73 lat we wnętrzu kościoła.

HIC
CURIAE CURAS DEPOSUIT
DN. CHRISTOPH STEINBERGI, JG,
ULTIMo PPn. PIASTAEOR, PRIM. REG. BOHEM
AP. UTROSQ TAHEN, HUI, REIP. MERITIS: CONSUL
TORI SOCIAS ELEGIT ET DILEXIT
ANNAM JUNGIAM,
ANNAM MARIAM FABRICIAM,
ANNAM MARGARETHAM DE STURM,
ANNAM THEODORAM GASTONIAM
CUM PRIMA TRIUM, CUM SECUNDA
DUORUM LIBERORUM GENITOR
OBIIT A.C. 1682. D 16. FEB. AET. AN. 73.
QUIESCATET RESURGAT

Ovitae Vanitas
Orimur et Morimur
Mors Omnes Aequat.
Virtute Distinguimur,
Sepulti Hac Solo Insepulti
Fama Est Altera Vitae Vita
Mortis Mors.

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1536. Helmericus, Georg. Curiae Consul.
• 1545. Bock, Anna.
• 1546. Bock, Albert.
• 1552. Reiche, Franz, M.
• 1556. Trocendorf, Valentin, Schulrektor.
• 1557. Waldstein, Wolfg. v. .
• 1558. Wildenberg, Hier., Dr. theol., phil. et med., Physik.
• 1590. Helmericus, Joh., Professor, u. seine drei Kinder.
• 1592. Polo v. Born, Caspar, Pastor.
• 1593. Huberg, Math. Kund v.
• 1596. Fleischer, Elis., geb. Beyerin, gest. 1602.
• 1596. Fleischer, H. Hans, des Raths, und Frau
• 1613. Grim, Christian, an der Pest gestorben.
• 1613. Teich, Soph., geb. Helmerichiana.
• 1662. Niecksch, Georg, Rentschreiber.
• 1671. Hentschel, Frdr., des Raths, Prokonsul.
• 1682. Steinberg, A. M. v., geb. v. Schmid u. Schmiedefeld.
• 1721. Hertel, Joh. Christian.
• 1721. Hertel, M. Bonifaz Christian, und
• 1738. Opitz, Joh., M., Pastor.
• 1746. Wolff, David, Kantor.
• 1794. Faber, J. Eleon. v., geb. v. Kauffung. Letzte dieses Geschlechts.
• 1796. Steinberg, Ernest. Wilh., gb. Bar. v. Braun, gest. 1791.
• 1796. Steinberg, M. C. Sigm., Pastor.
• 1799. Windeck, Benj. Israel, Diakonus.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Epitaph in Frührenaissanceformen für Hieronymus Wildenberg, Theologus, Philosophus et Medicus, Physicus Toroniensis den Gründer der gelehrten Schule, + 1558, gesetzt 1566. Abgestufte zierlich ausgefüllte Master nebst dreiteiligem Gebälk umrahmen eine Relieftafel, die den Verstorbenen unter dem Crucifix knieend darstellt, daneben als symbolische Beziehung auf den Opfertod Christi die Schlangenerhöhung Mosis. Bekrönt wird das Denkmal von einer Renaissance-Kartusche. Sandstein.
• Epitaph für Valentin Fridland Trotzendorf + 1556, zehn Jahre später von seinen Schülern gesetzt, leider, wie das vorige, übertüncht. Hermen mit dreiteiligem Gesims umrahmen eine Tafel mit plastischer Darstellung des Heilands als Weltenrichters, worunter der Verstorbene kniet. Darüber als Krönung das Reliefbildnis in einem Medaillon, von Rankenwerk umzogen. Die Zierformen zeigen durchaus italienische Herkunft.
• Hochrelief-Brustbildnis des Bürgermeisters Christoph Steinberg + 1682; bemalt. Sandstein.
• Grabsteine mit den Figuren der Verstorbenen in Lebensgröße für:
  l) das Töchterlein Barbara des Bürgers Mates Girschner + 1595.
  2) den Pastor Caspar Polo . . . aus Meißen + 1597, beschädigt.
• Rahmen eines Epitaphs mit Pilasterfüllung in Frührenaissanceformen, guter einfacher Aufbau mit Giebeldreieck. Für Herrn Mathes Girschner + 1593.

Pomnik Trozendorfa (Trotzendorfa)

               

Valentin Trozendorf (Trotzendorf) był pedagogiem i teologiem protestanckim, założycielem i pierwszym rektorem Gimnazjum Łacińskiego w Złotoryi. Urodzony 14.02.1490 r., zmarł 26.04.1556 r. Pomnik znajduje się przed kościołem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Pierwotnie pomnik słynnego złotoryjskiego uczonego Walentego Trozendorfa stał w Złotoryi /przy obecnym placu Niepodległości/ od 1908 do 1952 r. Nowy pomnik na wzór wcześniejszego został ustawiony w roku 1995 z inicjatywy Niemieckiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, władz miasta oraz TMZZ. Rekonstrukcji dokonał Marian Smaś.

• Tekst pochodzi z portalu Polska-Org

Epitafium dzieci Elisabeth Bantzbach † 1612

Epitafium trzech dziewczynek Anny, Evy i Margarety, dzieci Elisabeth Bantzbach, zmarłych 17 stycznia 1612 roku.

Epitafium Abrahama Bergera † 1624

               

Epitafium Abrahama Bergera, zmarłego 26 grudnia 1624 roku w wieku 50 lat.

Epitafium Anny Bürger † 1702

               

Epitafium Anny Bürger zd. Morgenroth, żony Andresa Bürger tutejszego kupca, zmarłej w 1702 roku w wieku 59 lat.

Płyta nagrobna Eleny

               

Płyta nagrobna Eleny zd. von Peste. Na płycie brak daty zarówno rocznej jak i dziennej. Po stronie ojczystej herb rodziny von Peste a po macierzystej herby rodzin von Schindel i von Kuler.

. . . . . . . MONTAG NOCH . . .RLA HEIM SVCHVNG IST IN GOT VERSCHIDEN ELENA DES EDLE HERREN . . . . . . VON KEISERSWALDE D. G. G.

Epitafium Anny Obnidy † 1672

               

Epitafium Anny Eleonory Obnidy, córki Johanna Obnidy i Anny Marii zd. Hillinger, urodzonej 1 kwietnia 1668 roku a zmarłej 2 lipca 1672 roku.

Epitafium Eliasa

Epitafium Eliasa, bliższych danych brak gdyż jest to tylko fragment epitafium. Brak jest jego lewej części.

Epitafium Johanny Faber † 1794

Epitafium Johanny Eleonory Faber, urodzonej w Wojcieszowie a zmarłej w 1794 roku. Płyta inskrypcyjna jest złuszczona i nieczytelna.

Epitafium Sophii Feigh † 1613

               

               

Epitafium Sophii Feigh zd. Helmreichiana, żony kosula i rektora Johannisa Feigh, zmarłej w 1613 roku w wieku 29 lat.

Epitafium Hansa Fleischera † 1596

               

Epitafium Hansa Fleischera, tutejszego mieszkańca i rajcy, zmarłego 27 maja 1596 roku. U dołu epitafium znajduje się godło tkaczy.

Epitafium Dawida Wolffa † 1746

               

Epitafium Dawida Wolffa, kantora urodzonego 16 maja 1676 roku. 17 stycznia 1713 roku ożenił się z Evą Eleonorą Frentzel. Zmarł 3 stycznia 1746 roku.

Epitafium Evy Wolff † 1737

               

Epitafium Evy Eleonory Wolff zd. Frentzel, córki Johanna Frentzel kantora w kolegiacie i Marii Elisabeth zd. Reimann, urodzonej 28 października 1676 roku a zmarłej 17 kwietnia 1737 roku. Urodziła dziesięć córek. Były to Maria, Elisabeth, Hanna, Sara, Rahel, Susanna, Ester, Abigail, Martha i Rebecca.

Epitafium Johanna Friedricha

Epitafium Johanna Friedricha. Płyta inskrypcyjna jest tak złuszczona, że nie duało się więcej odczytać.

Epitafium Gerstmanna † 1651

Epitafium Gerstmanna, syna Anny Margarethy, zmarłego 10 listopada 1651 roku. Płyta jest prawie niemozliwie do odczytania ze względu na silne złuszczenie.

Epitafium Cristiana Grimm † 1613

               

W czasie epidemii dżumy w 1613 roku w Złotoryi zmarło 2348 osób. Wśród nich 8 kwietnia 1613 roku zmarł Cristian Grimm, syn Fabiena Grimma. Jemu też jest poświęcone to epitafium.

ANNO 1613 DEN 8 AP IST GOLDBERG DURCH FEVER VERSTVRBENIN DISEM JAR SIN AN DER PEST GESTORBEN 2348 PERSCHIGNEN DARVNDER GEWESEN LIGET ALHIE: BEGRABEN CRISTIANVS GRIMM DES WEISEN HERN FABIEN GRIMMEN SOHN DENEN VND ALLEN GOT GNEDIG SEIN WOLLE AMEN.

Epitafium Cristiana Grimm † 1613

               

Płyta nagrobna Gregora Hartarda, mieszkańca Złotoryi, zmarłego 15 lipca 1561 roku.

HOMESTVS ET PRVDENS VIRD GREGORIVS HARTARDVS CIVIS VIVS OPPIDI PIE OBD . . . . . IN CHRISTO XV IVLY ANNO MDLXI,

Epitafium Georga Hauptmanna † 1573

               

Epitafium Georga Hauptmanna, zmarłego 15 lutego 1573 roku.

ANNO PARTVS VIRGINEI M. DLXXIII . XV . CALEND . FEBRVARII. OPTIMAE SPEI . ET BONAE . INDO IS ADOLESCE AS GEORGIVS HAVPTMAN IN MEDIO STVDIORVM SVORVM CVR GVMIGRAVITE IN COELESTEM ACADEMIAM IN VERA ETII DEI AGNITIONE CONRESSIONE ET INVOCATIONE ANNO AESTATIS SVAE XVIII CVIVS ANIMA REQVIESCAT DOMINO

Epitafium Georgio Helmerico

Epitafium Georgio Helmerico. Niestety brak jest jakichkolwiek dat.

Epitafium Fridricha Hentschela i jego drugiej żony Sophii

               

               

Podówjne epitafium Fridricha Hentschela i jego drugiej żony Sophii.
Friedrich Hentschel, radny i prokonsul urodził się w lutym 1593 roku. W 1618 roku ożenił się po raz pierwszy z Evą Zobel zd. Steinberg. Zmarł 17 maja 1671 roku. Z pierwszego małżeństwa miał dwie córki: Annę Rosinę, żonę Adama Vogela oraz Barbarę, żonę Frantza Steinberg.
Druga płyta dotyczy drugiej żony Fridricha Hentschel, Sophii Barbary zd. Seigner, urodzonej 27 sierpnia 1675 roku a zmarłej w 1675 roku. W 1639 roku wyszła zamąż za Frudricha i żyła w małżeństwie 32 lata rodząc czworo dzieci.

Epitafium Johanna Hertla † 1711

               

Bardzo niewyraźne, piękne barokowe epitafium Johanna Christiana Hertla, zmarłego w 1711 roku.

Epitafium Barbary i Hedwigis Hilger

Podwójne epitafium, prawdopodobnie sióstr Barbary i Hedwigis Hilger. Barbara urodziła się w 1621 roku a zmarła 9 września 1664 roku. Natomiast Hedwigis urodziła się 11 czerwca 1640 roku a zmarła 30 września 1682 roku.

Epitafium Margarety Hillinger

Epitafium Margarety Hillinger, córki Abrama Hillingera. Lewa strona płyty całkowicie nieczytelna.

Epitafium Hofmanna

Epitafium Hofmanna, tutejszego mieszczanina, zmarłego w wieku 32 lat. Górna część płyty złuszczona i nieczytelna.

Epitafium Johannesa Junge † 1634

Epitafium Johannesa Junge, zmarłego w 1634 roku w wieku 61 lat, 3 tygodni i 3 dni. Epitafium ufundowali Christof Steinberg i Christina Sverer.

Epitafium Joachima Mergo

Epitafium Joachima Mergo. Stan płyty fatalny i nie do odczytania.

Epitafium Johanna Opitza † 1738

               

               

Epitafium pastora Johanna Opitza, urodzonego 29 sierpnia 1696 roku a zmarłego 22 stycznia 1738 roku.

Epitafium Ioachima Gobel † 1518

Epitafium Ioachima Gobel, duszpasterza i nauczyciela, zmarłego w 1518 roku w wieku 38 lat.

Płyta nagrobna Caspra Sommer † 1561

               

Płyta nagrobna Caspra Sommer, zmarłego w 1561 roku.

IM IAR 1561 IST DER VORSICHTIGE CASPER SOMMER IN GOT VORSCHIEDEN DEM GOT GENADE.

Płyta nagrobna Siegemunda von Rothkirch † 1613

Płyta nagrobna Siegemunda von Rothkirch, zmarłego 27 czerwca 1613 roku w wieku 49 lat.
Na płycie znajduje się osiem herbów rodzinnych. Po stronie ojczystej są to: von Rothkirch, von Wiese, von Tausdorff oraz von Tausdorff, a po stronie macierzystej: von Schindel, von Sommerfeld, von Schweinitz i von Prittwitz.

ANNO 1613 DEN 27 IVNIVS IST IN GOT . . . . ENTSCHLAFFEN DIE EDLE EHRENTVGENTREICHE . . . WOLFESDORFF DES EDLEN GESTRENGEN EHRENVESTEN AVCH WOLBENAMBTEN HERRN SIEGEMVND VON SOMMERFELDES VND . . . . . AVF HOBERGRHNTSHEN . . . IRES ALTERS IM 49 IAHR DER GOTT G.

{IOHANNES} DAS BLUT IESV CHRISTE DES SOHNE GOTES NESCH VNS REIN VON ALLEN VNSERN SVNDE

Epitafium Christiana Sperera † 1652

               

               

Epitafium notariusza Christiana Sperera, zmarłego w styczniu 1653 roku.

Epitafium Christiana Sperera † 1653

Druga płyta epitafijna poświęcona Christianowi Sperer. Niestety jest całkowicie rozmyta i nie do odczytania.

Epitafium Elisabeth Vechner

Epitafium Elisabeth Vechner, córki Georga Vechnera. Płyta bardzo skorodowana.

Epitafium Benjamina Mündeck i jego żony Johanny

               

Podwójne epitafium Benjamina Mündeck i jego żony Johanny Mariany zd. Marliser.

Epitafium Zachariasa Wiselnes † 1640

Epitafium Zachariasa Wiselnes, syna Zachariasa, zmarłego w 1640 roku przeżywszy zaledwie 53 tygodznie.

Epitafia nierozpoznanych osób

          

Powyżej prezentowane są przepiękne barokowe epitafia, na których swoje piętno zaznaczyła natura a właściwie warunki atmosferyczne, dzięki którym stały się praktycznie nieczytelne. Natomiast trzy ostatnie zdjęcia to fragmenty epitafiów lub płyt nagrobnych.
Próbowałem na wszelkie sposoby odczytu inskrypcji ale niestety nie udało się, złuszczenia i ubytki są zbyt duże.